Reklama

Aspekty

Pilska przeszłość naszej diecezji

Z dziejów Niezależnej Prałatury Pilskiej

Nasza diecezja w latach 1945-72 nosiła nazwę Administracja Apostolska Kamieńska, Lubuska i Prałatury Pilskiej. O ile łatwo nam rozszyfrować geograficzne nazwy Kamienia i Lubusza oraz powiązać je ze starymi diecezjami, o tyle mamy problem z wyjaśnieniem tej Prałatury Pilskiej. Czym była Wolna lub inaczej Niezależna Prałatura Pilska i które parafie obecnej naszej diecezji wchodziły w jej skład?

Niedziela zielonogórsko-gorzowska 35/2016, str. 4-5

[ TEMATY ]

historia

prałatura

pl.wikipedia.org/Mzopw

Zamek w Tucznie – pierwsza siedziba Administracji Apostolskiej

Zamek w Tucznie – pierwsza siedziba Administracji Apostolskiej

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Kiedy myślimy o przedwojennych dziejach Kościoła katolickiego na terenie obecnej diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, to najczęściej wspominany archidiecezję wrocławską lub diecezję berlińską. Jednak takie miejscowości jak Wschowa, Szlichtyngowa, Babimost. Międzyrzecz, Skwierzyna, Pszczew czy Rokitno swoje centrum religijne miały umiejscowione w Pile. Przed wojną to w tym mieście znajdowała się siedziba Wolnej Prałatury Pilskiej, czyli prawdziwego Kościoła lokalnego. Współczesny Kodeks Prawa Kanonicznego tak wyjaśnia, czym są prałatury terytorialne; to „oznacza część Ludu Bożego w określonych granicach terytorium. Ze względu na szczególne warunki, piecza o ten lud zostaje powierzona prałatowi (...), który kieruje nim, na podobieństwo biskupa diecezjalnego, jako własny jego pasterz”.

Jak doszło do powstania prałatury?

Powstanie Prałatury Pilskiej było związane ze zmianami granicznymi po I wojnie światowej. Powstanie odrodzonego Państwa Polskiego wpłynęło na korektę zarówno dotychczasowych granic politycznych, jak i kościelnych. Znaczna część Wielkopolski została przyłączona do Polski. Jednak zachodnie krańce znalazły się w granicach Republiki Weimarskiej. Z tych terenów Niemcy utworzyli nową prowincję pod nazwą Grenzmark Posen Westpreußen, czyli Pogranicze Poznań Prusy Zachodnie. Siedzibą nowej jednostki została w 1919 r. Piła. Utworzono tu urzędy rejencyjne, a do samego miasta przenieśli się urzędnicy z Bydgoszczy.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Poza granicami niepodległej Polski znalazły się niektóre parafie archidiecezji poznańskiej, gnieźnieńskiej oraz diecezji chełmińskiej. W zaistniałej sytuacji arcybiskupi gnieźnieńsko-poznańscy i biskupi chełmińscy mieli ograniczoną możliwość sprawowania swej władzy na oddzielonych terytoriach. Pojawił się więc pomysł, aby dla terenów tych utworzyć delegaturę. Dokonał tego arcybiskup gnieźnieńsko-poznański Edmund Dalbor dekretem z 22 listopada 1920 r., tworząc Delegaturę Arcybiskupią z siedzibą w Tucznie. 1 grudnia abp Dalbor zarząd delegaturą zlecił ks. dr. Robertowi Weimannowi, czyniąc go swoim wikariuszem generalnym dla tych terenów.

Reklama

Tuczyńskie dzieje

Delegat arcybiskupi urzędował przy kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Tucznie. Siedzibą delegatury został stojący nieopodal zamek Wedlów-Tuczyńskich. Władze cywilne niemieckie uznały istnienie delegatury w 1921 r.

Jak wspomniałem, pierwszym delegatem arcybiskupim, a później administratorem apostolskim w Tucznie był ks. kan. dr Robert Weimann. Zanim objął urząd w Tucznie, był kanonikiem w Poznaniu. Ks. Weimann interesował się przeszłością Kościoła. Wydał nawet kilka prac na ten temat. Delegaturą zarządzał 5 lat. Zmarł 10 sierpnia 1925 r. w 55. roku życia. Pochowano go w kościele w Tucznie 17 sierpnia.

Początkowo delegatura obejmowała tylko dekanaty odłączone od archidiecezji gnieźnieńsko-poznańskiej. Biskup chełmiński Augustyn Rosentreter początkowo nie zgodził się, aby jego dekanaty pozostałe za granicą oderwać od macierzystej diecezji. Później zmienił zdanie i zaproponował dwie koncepcje mające rozwiązać problem jurysdykcji. Pierwszy zakładał utworzenie osobnej delegatury dla tych terenów. Druga propozycja zmierzała do przyłączenia ich do istniejącej delegatury w Tucznie. Władze niemieckie opowiedziały się za tym drugim rozwiązaniem. Decyzję w tej sprawie podjęła także Stolica Apostolska, przyłączając dekanaty Złotów, Lębork, Bytów i Człuchów delegaturze w Tucznie. Nie były to jednak zmiany ostateczne. 1 maja 1923 r. papież Pius XI ustanowił Administraturę Apostolską Tuczno, podporządkowując ją bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.

Po śmierci ks. kan. Weimanna administratorem apostolskim został mianowany ks. Maksymilian Kaller. Tenże w 1926 r. podjął decyzję o przeniesieniu siedziby administracji do Piły.

Pilski etap

Rok 1926 otwiera w dziejach dotychczasowej administracji nowy etap. Umiejscowienie jej w Pile – stolicy rejencji – ułatwiało wiele spraw organizacyjnych. Od samego początku problemem najważniejszym był nienaturalny obszar. Bardzo utrudniało to komunikację. Piła jako największe miasto tego okręgu dawała przynajmniej szansę na pokonanie niektórych trudności.

Reklama

31 sierpnia 1930 r. weszły wżycie postanowienia bulli apostolskiej „Pastoralis nostri offici”, mocą której dotychczasową Administrację Apostolską w Pile przemianowano na Niezależną Prałaturę Pilską. Tworzyło ją 75 parafii, 8 wikariatów i jedna placówka duszpasterska. Prałatura Pilska została przyłączona do metropolii wrocławskiej, a każdorazowy prałat z Piły stawał się członkiem Episkopatu Niemiec z prawem głosu.

Smutną kartą dziejów prałatury jest fakt zwalczania wszelkich przejawów polskości po 1926 r. Zabroniono nie tylko polskiej mowy, ale nawet i barwy białej i czerwonej w kościołach. Co gorliwsi niemieccy księża zabraniali ministrantom ubierać czerwone sutanele i białe komże. Miały się one kojarzyć z polskimi barwami narodowymi. W zamian nakazywano noszenie czarnych sutanel.

W 1930 r. ks. prał. Kaller został mianowany biskupem Ermland (biskupstwo warmińskie ze stolicą we Fromborku). Sakrę biskupią przyjął 28 października w Pile. Jego następcą, 25 lutego 1931 r., został ks. dr Franz Hartz. Niestety, także pod jego rządami rugowano polskość z kościołów Prałatury Pilskiej.

Ks. Hartz zarządzał Niezależną Prałaturą Pilską do 1945 r. 26 stycznia wieczorem opuścił Piłę na polecenie Gestapo. Większość księży niemieckich także opuściła swoje placówki. Zostali głównie kapłani dekanatu lęborskiego, gdyż w zdecydowanej większości uważali się za Polaków i mówili po polsku.

Gorzowskie dzieje Prałatury Pilskiej

15 sierpnia 1945 r. kard. August Hlond mianował ks. Edmunda Nowickiego administratorem Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej. Siedzibą nowej administracji nie została Piła, lecz Gorzów. W Pile nie zachowało się wiele. Kuria była spalona. Brakowało dokumentów. Nowa polska administracja kościelna musiała życie katolickie na tym terenie organizować od nowa. Zostały jednak pilskie parafie. W nazwie administracji gorzowskiej Prałatura Pilska funkcjonowała do 1950 r. W latach 1950-67 obszar ten nazywano Ordynariatem Gorzowskim. W 1967 r. podniesiono go do rangi Administracji Apostolskiej Gorzowskiej podległej bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Ostatecznie, w sensie kanonicznym, Prałatura Pilska przestała istnieć w 1972 r., kiedy to decyzja Stolicy Apostolskiej została zniesiona, a jej ziemie włączono do diecezji gorzowskiej i koszalińsko-kołobrzeskiej.

Reklama

Warto jeszcze wspomnieć o niemieckich diecezjanach Prałatury Pilskiej po 1945 r. Mieszkańcy zostali w zdecydowanej większości przesiedleni do Niemiec. Ks. Hartz zmarł 15 lutego 1953 r. w Hüls k. Krefeld. W Niemczech byłą prałaturą zarządzali: w latach 1953-64 ks. Ludwig Sebald Polzin, a w latach 1964-72 ks. Wilhelm Volkmann. Pewną ciekawostką może być fakt, że w 1953 i 1964 r. obradował w Niemczech konsystorz Prałatury Pilskiej, którego ważność była potwierdzana przez Stolicę Apostolską.

Współcześnie w Pile robi się bardzo wiele, by poznać dawne, kościelne dzieje miasta. historia Delegatury Arcybiskupiej w Tucznie i Prałatury w Pile to także przedwojenna historia parafii na całym wschodnim krańcu naszej diecezji. Tuczno i Piła wpisały się w dzieje tych dekanatów już na zawsze.

2016-08-25 08:25

Ocena: +1 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Krzyż z Małopolskiej „Solidarności”

Wisiał w naszym pokoju jak w każdym innym. Po prostu był. Nie zastanawiałam się, od kiedy. Traktowałyśmy go jak stały element wyposażenia miejsca pracy. Tylko gdy ktoś z zewnątrz przychodził, zwracał na niego uwagę. - Jak dobrze, że znów jest na ścianie - inicjował rozmowę odwiedzający nas przynajmniej raz w tygodniu pewien Łemko, który usiłował tłumaczyć wszystkim, że Łemkowie to Rusini i z Ukraińcami nie mają nic wspólnego. Ta potrzeba ciągłego przyznawania się niemłodego już mężczyzny do nieznanej nam bliżej narodowości wywoływała w nas, wtedy młodych dziewczynach, skrywany uśmiech. Tragiczną historię bieszczadzkich połonin i jej mieszkańców zrozumiałam wiele lat później, wędrując śladami zarośniętych bujną roślinnością wsi i usytuowanych na wzgórzu ruin cerkwi oraz fragmentów cmentarzy z połamanymi żelaznymi krzyżami na zrujnowanych nagrobkach.
A nasz krzyż był nowiutki, jeszcze pachniał świeżo ściętym drzewem. Szybka, masowa robota zauważalna była przede wszystkim w metalowej postaci Ukrzyżowanego. Widać było, że forma była stara lub prymitywnie wykonana. Odwiedzający nas pan Krzysztof, szef sprzymierzonych związków rzemieślników, o którym wiedziałyśmy, że został wyrzucony z uniwersytetu w 1968 r. i nigdy tam nie wrócił, syn sławnego krakowskiego malarza i - jak sądziłyśmy - na pewno znający się na sztuce, z politowaniem kiwał głową nad jego estetyką. Tylko pan Józef ze sprzymierzonego związku rolników traktował go jak chleb powszedni. Tuż po wejściu do naszego pokoju całował przybite gwoździem stopy Chrystusa, nabożnie się żegnając. Gdy zwoływał nas w grudniu na strajk rolników do Rzeszowa, coraz bardziej nieobecny i roztargniony, jego wzrok skierowany na Ukrzyżowanego mówił więcej niż niejeden apel.

Po 13 grudnia 1981 r. nie myśleliśmy o nim. Trzeba się było ukryć i najlepiej nie mieszkać tam, gdzie było się zameldowanym. SB to zbiurokratyzowana machina. Szukali tam, gdzie mieli zapisane. Najbliższe tygodnie i miesiące poświęciliśmy na odtwarzanie struktur związku i organizowanie podziemnej poligrafii. Ci, których nie aresztowano w nocy 13 grudnia, początkowo się ukrywali, później, wzywani do „białego domku”, albo go opuszczali po przesłuchaniu, albo dzielili los internowanych. Po kilku miesiącach dostaliśmy wezwania do zabrania prywatnych rzeczy z budynku Regionu Małopolskiej „Solidarności” i zostały rozwiązane umowy o pracę.
Wchodziliśmy tam z ciężkim sercem. Powitał nas nieopisany bałagan. Na podłogach walały się sterty papierów i teczek, z pootwieranych szaf i szuflad biurek wystawały pojedyncze dokumenty. W kącie na krześle z tekturowego pudła dawały się zauważyć chaotycznie wrzucone niechlujną ręką małe krzyżyki, przygotowane do przekazania nowo powstającym siedzibom Związku. Wszystko wyglądało tak, jakby przed chwilą skończyła się tu rewizja.
Pozwolono nam zabrać prywatne rzeczy. Spojrzeliśmy po sobie. Tego, co najważniejsze - dokumentacji Związku już nie było. Gdy opuszczaliśmy budynek, ściągnęliśmy ze ścian krzyże, obawiając się, że zostaną zbezczeszczone. Pilnujący nas panowie przyglądali się tym czynnościom w milczeniu, bez jednego komentarza. Pudełko z krzyżami, które stało samotne w kącie pokoju, wynieśliśmy bezpiecznie poza budynek. Opuszczając siedzibę Małopolskiej „Solidarności”, obejrzeliśmy się za siebie, zamykając w ten sposób kawał ważnego okresu życia. Każdy z nas wyjmował z pudełka jeden krzyż i chował go do kieszeni. Po powrocie do domu znajdował dla niego godne miejsce. W następnych latach jeszcze wiele razy zmienialiśmy miejsce zamieszkania, jednak drewniany krzyżyk z Regionu wędrował zawsze z nami. Dziś, po 30 latach, gdy odwiedzam znajomych z tamtego okresu, rozpoznaję go natychmiast.

Taki krzyż jest u Ewy, której ojciec - kapitan Ludowego Wojska Polskiego - w pierwszych dniach stanu wojennego w krakowskim „białym domku” Służby Bezpieczeństwa na zastrzeżonej wojskowej linii rugał wyrodną córkę, by wreszcie dała sobie spokój z tymi wolnościowymi bzdurami i pomyślała, w jakiej sytuacji stawia go wobec przełożonych, a mąż - aresztowany w 1986 r. za druk nielegalnych wydawnictw, po serii przesłuchań na Montelupich nigdy już się nie pozbierał, sama musiała wychowywać troje maleńkich dzieci.
Jest u Agnieszki i Kajtka, którzy wydawali najdłużej ukazujące się pismo podziemnej „Solidarności” Małopolskiej „13”, a w każdą rocznicę „Wujka” jeździli na Śląsk i będą jeździć - jak mówią - dopóki winni zbrodni na górnikach nie zostaną ukarani.
Jest i u Włodka, który po kilkunastu latach emigracji politycznej we Francji wrócił do Polski z rodziną, ale nie może się tu odnaleźć.

Jest u Leny, której mądra przyjaźń towarzyszyła w najtrudniejszych momentach naszej młodej dorosłości, przy narodzinach naszych dzieci, w chorobach, braku domu i tułaczkach po cudzych kątach.
Jest także w moim domu. Przy kolejnych przeprowadzkach był jako pierwszy pakowany do pudeł i jako pierwszego wyjmowaliśmy go z mężem i wieszaliśmy na ścianie. Pewnego dnia córka zapytała, dlaczego właśnie ten krzyż traktuję z taką atencją. Wtedy trudno mi było znaleźć właściwe słowa, aby wyjaśnić to małemu człowiekowi. Dziś, gdy spoglądam na krzyż, widzę młodych z tamtych lat - dumnych, odważnych, pełnych nadziei, wrażliwości, pomysłów, wiary, która góry przenosi, i rozumiem pełnię chrześcijańskiej symboliki.

CZYTAJ DALEJ

Kapłaństwo - dar Jezusa dla Kościoła

Niedziela legnicka 4/2004

[ TEMATY ]

kapłaństwo

Karol Porwich/Niedziela

Bóg dał światu wielki dar kapłaństwa. On sam wybiera tych, którzy stają się ministrami Jego nieskończonej miłości, którą przekazują wszystkim ludziom. Jezus Chrystus, zanim powrócił do Ojca, ustanowił sakrament kapłaństwa, aby na zawsze zapewnić obecność kapłanów na ziemi.

CZYTAJ DALEJ

Panie! Bądź dla nas codziennym zmartwychpowstawaniem!

2024-03-28 23:44

[ TEMATY ]

rozważania

O. prof. Zdzisław Kijas

Karol Porwich/Niedziela

Chrystus zmartwychwstał, lecz każdy z wierzących musi szukać zrozumienia wielkości tej prawdy w swoim życiu i sił, których ona udziela.

Ewangelia (J 20,1 -9)

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję