Koncertem w 1050. rocznicę Chrztu Polski w wykonaniu Mulierum Schola Gregoriana „Clamaverunt Iusti” zakończyła się w Bydgoszczy 26. edycja Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”. Festiwal odbywał się w kilku miastach Polski w dniach 30 kwietnia – 8 maja br. Rangę jego tegorocznej edycji podniósł honorowy patronat Prezydenta RP Andrzeja Dudy.

Dialog kultur i religii

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater”, organizowany w Częstochowie, jest największym w Polsce projektem prezentującym muzykę różnych religii i kultur. Jak podkreśla dyrektor festiwalu Małgorzata Zuzanna Nowak, staje się on przestrzenią symbolicznego przekraczania granic, prawdziwym dialogiem kultur, próbą budowania międzynarodowego i ponadreligijnego porozumienia. Niepowtarzalny, sakralny charakter „Gaude Mater” jest jednak ściśle związany z miejscem, jakim jest Częstochowa wraz z jasnogórskim sanktuarium, do którego przybywają miliony pielgrzymów z całego świata, i z jego silnym duchowym oddziaływaniem.

Festiwalowe serce

Mimo że od kilku lat koncerty w ramach festiwalu odbywają się także w innych ośrodkach Polski, a nawet poza jej granicami, sercem „Gaude Mater” pozostaje Częstochowa i jej świątynie. Najwięcej zatem koncertów tegorocznej edycji miało miejsce w tym mieście. Festiwalowe prezentacje odbyły się także w Krakowie, Warszawie i Bydgoszczy oraz w mniejszych ośrodkach – Wrzosowej/Poczesnej, Radomsku i Nowej Brzeźnicy. Jeden z koncertów związanych z festiwalem, podczas którego wręczone zostaną nagrody w kategorii chóralnej XII Konkursu Kompozytorskiego „Musica Sacra Nova” 2016, zabrzmi 30 maja w opactwie Benedyktynów w niemieckim Brauweiler k. Kolonii. Dokądkolwiek jednak koncerty by nie zawędrowały, w Częstochowie festiwal zawsze się rozpoczyna, i to nie gdzie indziej, tylko na Jasnej Górze.

Tegoroczną edycję otworzył 30 kwietnia koncert Die Kölner Akademie – najbardziej rozpoznawalnego interpretatora muzyki barokowej na świecie – która wraz z polską Orkiestrą Historyczną oraz solistami z kilku krajów Europy wykonała Pasję wg św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha. Zanim jednak Bazylikę Jasnogórską wypełniły dźwięki pasji, tradycyjnie na rozpoczęcie festiwalu zabrzmiał hymn „Gaude Mater Polonia”. Uroczystego otwarcia festiwalu dokonał metropolita częstochowski abp Wacław Depo. Przypomniał on o obchodach 1050-lecia Chrztu Polski, w które festiwal się wpisuje, i wskazał, że do hymnu do św. Stanisława należy dodać pieśń, która codziennie brzmi tu, na Jasnej Górze: „Bogarodzica, dziewica”.

Polska tożsamość

Do słów „Gaude Mater Polonia” nawiązała także w słowie otwierającym festiwal dyr. Małgorzata Zuzanna Nowak. – Ciesz się, Matko Polsko, że Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” dziś zaczyna swoje nowe 25-lecie. Ciesz się, Matko Polsko, że tu, na festiwalu „Gaude Mater”, możemy promować polską muzykę sakralną, która stanowi o tożsamości naszego narodu.

O wierności chrześcijańskim korzeniom mówił także w kazaniu ks. prof. Kazimierz Szymonik, członek Rady Artystyczno-Programowej Festiwalu, długoletni dyrygent i dyrektor artystyczny Chóru Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, który 2 maja przewodniczył inauguracji liturgicznej festiwalu. – Śpiewamy Stwórcy radosne „Te Deum” za 1050 lat duchowego bogactwa, które wielokrotnie, jak mówią historycy, uratowało nas od unicestwienia jako narodu – podkreślił ks. prof. Szymonik. Podczas Eucharystii zabrzmiała muzyka ze zbiorów jasnogórskich w wykonaniu Zespołu Muzyki Dawnej „La Tempesta”.

W nurt ten wpisał się także doskonale koncert „historia Polski losami Świętych opowiedziana”, który odbył się w Bazylice Jasnogórskiej. W wykonanym głównie siłami częstochowskich artystów koncercie zabrzmiały utwory obrazujące wiarę naszego narodu na przestrzeni wieków: „Bogurodzica”, „Annua recolamus” (sekwencja o św. Wojciechu), „Gaude Mater Polonia” (hymn z oficjum o św. Stanisławie), „Fulget in orbe dies” (responsorium z oficjum o św. Jadwidze), Pawła Łukaszewskiego „Ostatni list świętego Maksymiliana” na chór mieszany a cappella oraz „Precatio rosario” cz. IV z IV Symfonii – „Symfonii o Bożym Miłosierdziu” na chór i orkiestrę (prawykonanie), Krzysztofa Pendereckiego „Lacrimosa” z „Polskiego Requiem” na sopran, chór i orkiestrę symfoniczną, Pawła Sydora fragment muzyki z filmu o ks. Jerzym Popiełuszce „Wolność jest w nas” na orkiestrę symfoniczną, Henryka Mikołaja Góreckiego „Totus Tuus” na chór mieszany a cappella, Wojciecha Kilara „Victoria” na chór mieszany i orkiestrę symfoniczną. Wyboru i opracowania tekstów wiążących dokonał ks. prof. Kazimierz Szymonik.

Chorał i jazz

Niedaleko od korzeni chrześcijaństwa odbiegły tak odmienne w swej stylistyce dwa częstochowskie koncerty, które przyciągnęły prócz stałej festiwalowej publiczności także wielbicieli jazzu: Stanisława Fiałkowskiego „Gregorian Jazz” (prawykonanie), który zabrzmiał w kościele seminaryjnym pw. Jezusa Chrystusa Najwyższego i Wiecznego Kapłana, oraz „Verbum Incarnatum” – zaprezentowane w kościele pw. św. Jakuba.

„Gregorian Jazz” łączy w sobie chorał gregoriański i muzykę jazzową. Jego twórca jest pianistą, kompozytorem, aranżerem i dyrygentem, z wykształcenia muzykiem klasycznym, ale z miłości muzykiem jazzowym. Współpracował z wybitnymi instrumentalistami i wokalistami jazzowymi. Kompozycję zaprezentowali: wokalista jazzowy Wojciech Myrczek, Piotr Wojtasik (trąbka), trio jezzowe, instrumentaliści Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach oraz Zespół Śpiewaków „Camerata Silesia”.

„Verbum Incarnatum”, wykonane przez Pawła Gusnara (saksofon), Annę Miturę (kantor) i Mulierum Schola Gregoriana „Clamaverunt Iusti”, stanowi połączenie chorału gregoriańskiego, śpiewów ambrozjańskich z improwizacjami saksofonowymi. Jego kolejne części połączone są komentarzami i modlitwami nawiązującymi do myśli św. Jana Pawła II, któremu to dzieło zostało złożone w hołdzie, a saksofonowe improwizacje stanowią pewnego rodzaju rozważanie wyśpiewanych treści.

W hołdzie Mistrzowi

Tradycją niemal stały się koncerty dedykowane wielkim postaciom muzyki. W tym roku był to koncert z okazji 90. urodzin Juliusza Łuciuka, wybitnego polskiego kompozytora związanego z Częstochową i samym festiwalem (od 1990 r. zasiada w jego Radzie Artystyczno-Programowej). W koncercie wystąpił Coro della Virgola – zespół będący ambasadorem muzyki Juliusza Łuciuka we Włoszech, którego obecność na festiwalu była prezentem dla Maestra. Artyści z Włoch wykonali dzieła mistrza, m.in.: „Pieśń nadziei”, „O ziemio polska” (do słów św. Jana Pawła II), „Chorągwiana Księga Długosza” (prawykonanie). Podczas koncertu w kościele ewangelicko-augsburskim w Częstochowie jubilat otrzymał z rąk Jana Szymy – przewodniczącego Stowarzyszenia Przyjaciół „Gaude Mater” oraz Małgorzaty Nowak Medal Stowarzyszenia Przyjaciół „Gaude Mater”. Koncert „Coro Italiano per Maestro Łuciuk” zabrzmiał również w kościele pw. św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy, w którym kompozytor został ochrzczony i gdzie jego ojciec był organistą.

Muzyczne podróże

W festiwalowy nurt dialogu między kulturami i religiami wpisane były dwa koncerty: Liturgia Kościoła Wschodniego zaprezentowana w częstochowskiej cerkwi prawosławnej pw. Cudotwórczej Częstochowskiej Ikony Matki Boskiej oraz w kościele pw. Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa we Wrzosowej/Poczesnej, a także muzyka synagogalna, której koncert odbył się w Domu Kultury w Radomsku. Oba koncerty odmienne i doskonałe. W pierwszym zabrzmiało „Całonocne czuwanie” op. 37 na chór mieszany a cappella Siergieja Rachmaninowa, na które składa się 15 modlitw zaczerpniętych z Nieszporów, Jutrzni i Prymy, w mistrzowskim wykonaniu Narodowego Chóru Ukrainy „Dumka”. W drugim – kantor Baruch Finkelshtein z Rosji z towarzyszeniem młodego pianisty Michała Rota za sprawą muzyki przeniósł słuchaczy do synagogi, by w drugiej części koncertu zachęcić ich do wspólnego śpiewania powszechnie znanych „Tum balalaika” czy „Havva nagila”.

Od Podhala do Mozarta

Udziałem mieszkańców Radomska stał się także niezwykły koncert w kościele pw. św. Lamberta, gdzie zaprezentowane zostały Nieszpory Tatrzańskie z udziałem m.in. Hanki Rybki, Jana Karpiela-Bułecki,

Jasnogórskiego Chóru Chłopięco-Męskiego „Pueri Claromontani”, Tatrzańskiej Orkiestry Klimatycznej i Świętojańskiej Kapeli Klimatycznej. Podczas koncertu zabrzmiała muzyka kompozytorów, dla których natchnieniem były Tatry i muzyka Podhala, a na jego część literacką złożyły się Psalmy Dawida przełożone na gwarę góralską przez Franciszka Bachledę-Księdzularza. Jasna Góra była natomiast miejscem, gdzie zabrzmiała muzyka Wolfganga Amadeusza Mozarta. Zanim jednak melomani usłyszeć mogli jego dzieła, m.in. Mszę C-dur („In honorem Sanctissimae Trinitatis”) KV 167, w mistrzowskim wykonaniu Jana Mroczka (organy), wybitnej sopranistki Simone Kermes, Polskiego Chóru Kameralnego „Schola Cantorum Gedanensis” i Ensemble Sans Souci Berlin, grającego na instrumentach z epoki Mozarta, koncert otworzyło prawykonanie nagrodzonej w konkursie „Musica Sacra Nova” 2016 w kategorii organowej kompozycji Michała Malca „Meditation sur la Croix pour l’orgue sur le theme de «Vexilla Regis»”.

Poza XII Międzynarodowym Konkursem Kompozytorskim „Musica Sacra” festiwalowi towarzyszyły wystawa fotografii Tadeusza Żaczka „Duchowość pogranicza” oraz Etno Gaude Mater, w ramach którego miało miejsce spotkanie z kulturą ukraińską.

Głównym organizatorem festiwalu jest Stowarzyszenie Przyjaciół „Gaude Mater”, któremu podczas koncertu inauguracyjnego na wniosek Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński przyznał honorowe odznaczenie „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Komitet honorowy festiwalu tworzyli: prof. Piotr Gliński – minister kultury i dziedzictwa narodowego, abp Stanisław Gądecki – przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, abp Wacław Depo – metropolita częstochowski oraz o. Marian Waligóra – przeor Jasnej Góry.